Osobowe działania człowieka /1

OSOBOWE  DZIAŁANIA  CZŁOWIEKA

(Zakazane poglądy)

1.Kim jest człowiek? Człowiek jest osobą.

2.Człowiek jest przede wszystkim osobą.

Jeżeli chcemy prowadzić rozważania na temat człowieka, to należy wyjść od stwierdzenia, że człowiek jest osobą. Inaczej pominiemy najważniejszy element ludzkiego bytu, co zaprowadzi nas na manowce.

3.Człowiek jest osobą. W związku z tym należy jasno określić, czym jest osoba. Otóż osoba ludzka jest podmiotowością istnienia, stanowiącego główną zasadę realności ludzkiego bytu. Realny byt człowieka składa się z aktu istnienia oraz możności istotowej, którą potocznie nazywa się naturą człowieka.

4.Osoba ludzka nie jest więc naturą ani częścią natury człowieka. Trzeba jednak powiedzieć, że osoba jest nierozerwalnie powiązana z naturą, a zwłaszcza z jej sferą duchową (co przedstawimy dalej).

5. Osoba ludzka przyczynuje naszą duchowość, czyli odpowiada za rzeczywisty kształt tej duchowości. Natomiast naszą cielesność kształtuje bezpośrednio podmiotowość życia (również zawarta w istnieniu ludzkiego bytu).

6.Dlatego sensowne jest stwierdzenie, że człowiek jest osobą uduchowioną i wcieloną (ucieleśnioną).

Osobowe działania człowieka /2

7.Takie postawienie kwestii rozumienia człowieka pozwala właściwie ująć zagadnienie duszy i ciała. Otóż osoba oraz życie (moc ożywcza) stanowią dwie rzeczywiste podmiotowości sprawcze, natomiast natura ludzka złożona niejako z duszy i ciała stanowi jedynie dwa podmioty wykonawcze. Oznacza to, że natura nie może działać bez sprawczej aktywności podmiotu osobowego i podmiotu ożywczego. Cała moc sprawcza, jaka przysługuje człowiekowi, jest bowiem zawarta w akcie istnienia, który pochodzi bezpośrednio od Boga w akcie stworzenia człowieka.

8. Rozważania dotyczące ludzkich działań należy więc rozpoczynać od wskazania na aktywność sprawczą osoby i życia.

9. Człowiek jest osobą. Osobę stanowi podmiotowość istnienia. Dzięki temu osoba (jako stwarzana przez Boga) otrzymała odpowiednią moc sprawczą i dlatego mogła przyczynować powstanie sfery duchowej.

10. Natomiast podmiotowość życia również pochodząca bezpośrednio od Boga przyczynuje powstanie naszej cielesności, czyli organizmu żywego.

11. W ten sposób powstaje ludzka natura, czyli możność istotowa bytu ludzkiego. Potocznie mówi się o duszy i ciele. Arystoteles posługiwał się tutaj określeniem forma i materia.

12. W świecie, w jakim żyjemy, obserwujemy ludzkie działania, które przypisujemy oczywiście ludzkiej naturze. Tak to wygląda na pierwszy rzut oka. Można powiedzieć, że obserwujemy ludzką naturę w rzeczywistym działaniu. Dlatego rozważania naukowe skupiają się wyłącznie na działaniach ludzkiej natury.

Osobowe działania człowieka /3

13. Ale już na tym etapie powstaje problem, które działania należy przypisywać duszy, a które ciału. Chociaż najnowsze propozycje naukowe podpowiadają, że wszystkie działania mają źródło w naszej cielesności. Otóż myślenie przypisuje się mózgowi, który powstaje w toku ewolucji, i na tym kończy się wyjaśnienie. Ciekawostka!

14. Trzeba jasno powiedzieć, że działania naszej natury (jako działania naturalne) nie pochodzą z samej natury. Natura ludzka (dusza i ciało) nie jest bowiem głównym sprawcą działania. To nie jest podmiot działający, to jest tylko podmiot wykonawczy. Cała nasze ludzka aktywność rodzi się znacznie głębiej, czyli w samej podmiotowości istnienia. Tylko akt istnienia posiada bowiem moc sprawczą, którą otrzymał od Boga. Natomiast możność istotowa stanowi jedynie możliwość i zdolność do działania. Ona nadaje naszemu działaniu charakter naturalności, czyli określa to działanie treściowo, ale nie sprawczo. Dlatego mówimy o działaniach duchowych bądź cielesnych. (Chodzenie jest działaniem cielesnym, jednak dotarcie do właściwego celu jest już działaniem duchowym.)

15. Tradycyjnie naszej duchowości przyznawano takie działania jak poznanie, chcenie oraz doznawanie przyjemności. Łączono to z trzema władzami duchowymi – umysłem, wolą i uczuciowością. Władze duchowe wyróżnione już przez Arystotelesa były pojmowane jako zdolności do działania (potentiae animae), czyli możności duchowe. Jednak Arystoteles stwierdził, że te władze duchowe (możności) są poruszane przez odpowiednie przedmioty. Jeszcze Tomasz z Akwinu twierdził, że wola jest poruszana przez odpowiednie poznane dobro (bonum conveniens apprehensum). W ten sposób wszystko sprowadzało się do poznania przypisanego umysłowi. Poznający umysł stawał się w ten sposób spiritus movens ludzkiej aktywności.

16. Kiedy jednak poznanie zostało zamienione przez Kartezjusza na myślenie (cogito), wtedy funkcję sprawczą ludzkiego działania przejęło właśnie myślenie. Uznano powszechnie, że człowiek działa na mocy myślenia. Nikt nie zapytał, czy myślenie posiada jakąkolwiek moc sprawczą.

17. To, że człowiek myśli, jest oczywiście czymś niepodważalnym. Ale utożsamienie myślenia z poznaniem rzeczywistości jest już poważnym nadużyciem. Myślenie nie jest poznaniem. Myślenie jedynie korzysta z poznania. Dobrze jeśli korzysta z poznania umysłowego i zmysłowego. Jednak nowożytna nauka (wsparta przez filozoficzny empiryzm) stwierdziła, że myślenie korzysta jedynie z poznania zmysłowego. Uznano w ten sposób, że człowiek posiada wiedzę o faktach albo wiedzę czysto pojęciową (idealną). Otóż kategoria faktu miała zastąpić tradycyjne pojęcie filozoficzne substancji. Prawdę mówiąc, obie te kategorie mają charakter konstrukcji pojęciowej i niczego więcej. Obie kategorie były wykorzystywane przy tworzeniu wiedzy naukowej. Wiedza, jaką przedstawił Arystoteles wymagała pojęcia substancji jako rzeczywistego podmiotu, któremu można było przypisywać różne określenia, czyli właściwości i stanowiska. Natomiast wiedza empiryczna, która odrzucała pojęcie substancji, postawiła na opis faktów, jako obserwowalnych wydarzeń w świecie materialnym.

18. Obie te teorie poznania wpłynęły zasadniczo na rozumienie człowieka jako osoby albo bezosobowego zjawiska. Boecjusz, który posłużył się pojęciem substancji, opisał osobę jako jednostkową substancję o rozumnej naturze (individua substantia rationalis naturae).

Osobowe działania człowieka /4

19. Natomiast empiryzm, a za nim współczesna nauka, odrzucił koncepcję osoby ludzkiej i skupił się na zjawiskowej stronie ludzkiej natury. Chodziło o to, w jaki sposób przejawia się i jest obserwowalne zachowanie człowieka. A to, co jest i dzieje się w środku, wiedzy naukowej nie obchodzi.

20. Dlatego dzisiaj mamy dwie zupełnie rozbieżne wizje człowieka. Jedną jest wizja człowieka jako osoby, głoszona tradycyjnie przez teologię katolicką. A drugą stanowi wizja człowieka jako organizmu żywego (czyli w zasadzie zwierzęcia), proponowana przez modne ideologie. Cała kulturalna działalność człowieka jest wtedy traktowana jako nadbudowa na materialnym podłożu.

21. Jeżeli istotę człowieczeństwa sprowadzamy do biologicznego organizmu, to mamy od razu problem z wyjaśnieniem twórczości kulturowej człowieka. Skąd tak naprawdę wzięła się kultura, której istnienia nie sposób podważyć?

22. Jeżeli z kolei uznamy działalność kulturową z istotny wyróżnik człowieka, to tym samym odłączmy go od świata przyrodniczego. Musimy wówczas przyjąć, że człowiek jest jakąś świadomością, czyli duchowością ograniczoną do myślenia i wolnego wyboru, co skutkuje zupełnym oderwaniem człowieka od jakiejkolwiek postaci realności. Człowiek musiałby być pojmowany jako niezależna samoświadomość, która funkcjonuje w jakimś intencjonalnym lub wirtualnym świecie. Człowiek stałby się wówczas jakimś tworem literackim. Sam musiałby stworzyć swój własny los. Ale nie byłoby mowy o żadnej komunikacji między ludźmi. Każda świadomość byłaby panem i twórcą samej siebie. Zapytacie z pewnością, czy już tak się nie dzieje? Aż strach odpowiedzieć na to pytanie!

23. Powróćmy jednak do wizji personalistycznej człowieka.

24. Człowiek jest przede wszystkim osobą i życiem. Osoba odpowiada za powstanie duchowości człowieka, natomiast życie (podmiotowość ożywcza) odpowiada za powstanie ludzkiej cielesności, czyli organizmu człowieka. Można przyjąć, że używane ogólnie pokreślenie ludzka egzystencja obejmuje właśnie podmiotowość osoby i podmiotowość życia zawarte w istnieniu urealniającym bytowość człowieka.

Osobowe działania człowieka /5

25. Podmiot osobowy charakteryzują trzy własności transcendentalne, czyli prawda, dobro i piękno. To właśnie owe własności dysponują mocą sprawczą, co powoduje, że dzięki temu powstają w bycie ludzkim władze duchowe. Prawda odpowiada za powstanie umysłu, dobro sprawia powstanie woli, a piękno powoduje powstanie uczuciowości. Te trzy władze duchowe tworzą istotną całość, którą nazywamy duchowością albo po prostu duszą człowieka.

26. Możemy tylko pokrótce dodać, że podmiotowość życia również dysponuje trzema własnościami, którymi wydają się być jedność, różność i ruch (ujmując ten problem za rozważaniami Greków).

27. Otóż podmiot osobowy zawarty jest w istnieniu (akcie istnienia), dlatego powiemy, że przynależy do sfery aktywności, jaka cechuje moc sprawczą. Natomiast władze duchowe przynależą już do sfery możnościowej, czyli do możności istotowej. Podobnie jak cielesność człowieka. Władze duchowe stanowią więc zdolności do właściwego działania. Jednak jako zdolności, czyli możności (potentiae animae), muszą być do działania jakoś pobudzone albo usprawnione.

28. Na przykład Arystoteles twierdził, że władze duszy są poruszane przez kontakt z odpowiednim dla nich przedmiotem. Umysł jest poruszany przez poznane przedmioty, a właściwie przez realne rzeczy. Takie ujęcie powodowało konieczność podziału umysłu na bierny i czynny. Pierwszy miałby odbierać oddziaływanie różnych rzeczy (poznanie bierne), zaś drugi jako czynny tworzyć wiedzę teoretyczną (poznanie czynne, czyli aktywne). Takie rozwiązanie stwarza różne problemy. Dlatego w czasach nowożytnych zrezygnowano z tego podziału uznając, że wszelkie kwestie poznawcze załatwia myślenie jako jedyna aktywność umysłowa (właściwie świadomościowa).

29. Wydaje się, że trzeba poszukać jeszcze innego rozwiązania.

30. Otóż władze duchowe jako możności wymagają po prostu wsparcia, czyli aktywnej pobudki do działania. Takie wsparcie płynie do władz duszy ze strony podmiotu osobowego i jego aktywności. Własności osobowe przypisane do podmiotowości istnienia podejmują odpowiednie akty, które pobudzają i usprawniają władze duchowe.