Słownik personalistyczny na dziś (2023) /1

1 Człowiek jest osobą. Człowiek jest przede wszystkim osobą i życiem, ale to oznacza, że jest osobą uduchowioną i ucieleśnioną (wcieloną).

2 Osoba ludzka jest podmiotem istnienia. Jako podmiot istnienia posiada moc sprawczą. Osoba jest więc aktywnym podmiotem, który urealnia i kształtuje naszą ludzką duchowość. Aktywność osoby wyznacza powstanie władz duszy (umysłu, woli i uczuciowości). 

3 Podmiotowość osoby jest określana i wyznaczana przez trzy własności transcendentalne -- prawdę, dobro i piękno. To właśnie te własności określają aktywność i sprawczość osoby. Prawda odpowiada za powstanie i działanie umysłu. Dobro wyznacza powstanie woli i określa jej działanie. Piękno zaś decyduje o powstaniu uczuciowości i kształtuje jej działanie.

4 Ukształtowanie władz duszy to nie wszystko. Z podmiotu osobowego płyną do tych władz odpowiednie akty, które pobudzają władze duszy do działania, wyznaczając jednocześnie właściwe działania przez zaszczepienie w tych władzach odpowiednich zasad działania.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /2

5 Własność prawdy wywołuje powstanie umysłu jako władzy poznawczej. Ale dalej osobowa prawda wysyła do umysłu swoje akty kontemplacji, które powodują w umyśle zrodzenie słowa prawdy stanowiącego zasadę poznawania i zrozumienia prawdziwej realności (zwłaszcza realności osobowej człowieka. Bez tego wsparcia i pomocy ze strony osobowej aktywności nasz umysł traci rozpoznanie realności i zamienia się w myślącą świadomość.

6 Z kolei własność dobra sprawia powstanie wili jako władzy chcenia i napędu do działania człowieka. następnie osobowe dobro wysyła do woli akty sumienia, które zaszczepiają w niej zasadę działania w postaci czynu dobra. Ten czyn dobra stanowi faktyczny impuls i napęd naszego osobowego działania. Dzięki temu ludzkie działanie zostaje skierowane przede wszystkim do drugiego człowieka jako realnej osoby. Bez tego wsparcia wola zaczyna działać "na własną rękę", czyli będzie podejmować dowolne decyzje stając się wolną wolą (liberum arbitrium). 

7 Własność piękna powoduje powstanie duchowej władzy uczuciowej (uczuciowości), która kieruje przeżywaniem ludzkiego życia. Tak więc osobowe piękno przesyła do uczuciowości akty upodobania, które skłaniają tę władzę do przeżywania realnego piękna, co dotyczy przede wszystkim przeżywania piękna ludzkiego życia. Nasze ludzkie życie jest naprawdę piękne (i to na pewno nie z powodu reklamy) i człowiek został powołany do przeżywania tego piękna. Jeżeli zaś stracimy oddziaływanie aktu upodobania na naszą uczuciowość, to skutkiem będzie brak przeżywania piękna życia, a co za tym idzie pojawi się obojętność lub nawet nienawiść dla ludzkiego życia (czego efektem jest plaga aborcji).

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /3

8 Dlatego aktywność egzystencjalna podmiotu osobowego ma dla człowieka zasadnicze i podstawowe znaczenie. Z jednej strony tłumaczy bowiem pochodzenie i powstawanie sfery duchowej naszej natury. Natomiast z drugiej strony czuwa nad właściwym funkcjonowaniem naszej duchowości. Jeśli jednak nasze władze duchowe stracą kontakt i pomoc ze strony podmiotu osobowego, to niestety zaczynają szaleć i wariować, czyli podejmować zupełnie dowolne działania (podejmują dowolne możliwości a nie realne działania). A to prowadzi wprost do degradacji i upadku człowieka (albo poprzez popadnięcie w różnego rodzaju uzależnienia, albo tworzenie zupełnie wyimaginowanych i wymyślonych sobie światów).

9 Jeśli człowiek ma pozostać sobą, czyli osobą, to musi żyć i działać w realnym świecie. Realnym światem dla człowieka jest środowisko osobowe. Takim środowiskiem jest rodzina. Człowieka jako osoba poczyna się i rodzi w rodzinie. W rodzinie wzrasta i osiąga dojrzałość, czyli zdobywa wychowanie, aby wreszcie w nowej rodzinie podjąć swoje dojrzałe życie i dać życie nowym pokoleniom.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /4

10 Każdy człowiek pragnie miłości. Jeśli chcemy dążyć do prawdziwej miłości, to musimy zdawać sobie sprawę, że jest to kwestia osobowa. Swoje osobowe człowieczeństwo realizujemy właśnie w akcie miłości osobowej. Osobowa miłość polega na pełnej afirmacji drugiej osoby. Ale taka afirmacja może się narodzić tylko wtedy, gdy sami uobecniamy się jako osoby, a jednocześnie dostrzegamy i uznajemy osobę w drugim człowieku. Prawdziwa miłość staje się bowiem relacją egzystencjalną. Relacją na poziomie istnienia, bo dopiero taka relacja współobecności oznacza uobecnianie się sobie dwojga osób.

Ludzka osoba potrzebuje spotkania osobowego. Dlatego pierwszym środowiskiem człowieka jest rodzina, która stanowi wspólnotę osobową. Tylko w rodzinie mamy łączność osobową i silne więzi osobowe. Tego nie mogą nam zastąpić żadne instytucje społeczne. Bez rodziny człowiek staje się sierotą albo oderwanym samotnikiem (single) niezdolnym do nawiązania relacji osobowych (wiary, miłości i nadziei).

11 Trzeba również zauważyć, że życie osobowe nie realizuje się w działalności zawodowej. Oczywiście aktywność osobowa, która napędza nasze działania, stwarza dla człowieka możliwości rozwoju i podejmowania pracy koniecznej dla zaspokojenia potrzeb życiowych. Na ogół każdy człowiek znajduje dla siebie odpowiedni zakres i sposób działalności zawodowej, co umożliwia mu utrzymanie się w społeczeństwie, czyli godziwe zarobki. Jednak taką pracę należy traktować jako osobisty wkład człowieka w tworzenie szerszych warunków dobrobytu rodzinnego i społecznego. Jest to nasz udział w realizacji dobrobytu ogólnospołecznego. 

Życie osobowe człowieka nie spełnia się jednak w takiej działalności społeczno-zawodowej. Człowiek żyje w rodzinie i pracuje dla rodziny, a nie dla osiągania coraz większego zysku. Człowiek poświęca się dla swoich najbliższych, aby zadbać o ich rozwój osobowy, który przekłada się na rozwój duchowy i moralny.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /5

12 Wychowanie moralne zdobywamy w rodzinie, która stanowi wspólnotę osobową. Moralność stanowi bowiem nasze osobowe odniesienie do najbliższych oraz innych spotykanych przez nas ludzi. Moralność jest więc oparta na afirmacji i uznaniu ludzkiej osoby. Na tym polega zarówno miłość samego siebie, jak i miłość bliźniego. Moralność wyraża się przede wszystkim w osobowej miłości. Ale obejmuje również osobową wiarę i nadzieję. Osobowa wiara polega na uznaniu, że osoba jest doskonałością człowieka i zawsze pozwala mu na nawrócenie się do dobrego działania i postępowania. Natomiast nadzieja oznacza, że człowiek jest w stanie osiągnąć doskonałe życie i zbawienie, czyli wybawienie od codziennych słabości.

Wszystkie te odniesienia i zaangażowania realizujemy właśnie w rodzinie i życiu rodzinnym. Niestety powinniśmy mieć świadomość, że polityka zabija w człowieku wszystko to, co jest zdobyczą osobową, gdyż zmierza do całkowitego podporządkowania człowieka doraźnym ustaleniom władzy, czyli dowolnym pomysłom ideologicznym.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /6

13 Oprócz miłości pierwszoplanową rolę odgrywa osobowa wiara. Gogacz określa taką wiarę jako relację egzystencjalną. Jest to wskazanie na najgłębszy poziom relacji osobowych. Ja przyjmuję, że osobowa wiara przejawia się na poziomie duchowym w umyśle człowieka. Umysł pobudzony przez akt kontemplacji płynące z podmiotu osobowego zostaje skierowany do poznania prawdziwej realności. Aby takie poznanie nabierało dla człowieka sensu i znaczenia musi zostać potwierdzone przez akt uznania tej realności, czyli właśnie przez akt wiary. Umysłowa wiara oznacza bowiem uznanie i zaakceptowanie tego, co jest realne. Dlatego mówimy o wierze w Boga (realnego Stwórcę). 

Otóż osobowa wiara (credo) dotyczy poznania i uznania osobowej realności człowieka. Taka wiara jest nam potrzebna i konieczna dla właściwego rozumienia człowieka. Bez tej osobowej wiary nie będziemy traktowali człowieka jako osoby, a wówczas traci znaczenie nasze moralne podejście do człowieka, skoro człowiek staje się wyłącznie cząstką świata przyrodniczego.

Musimy sobie zdawać sprawę, że nie poznajemy wtedy i nie rozumiemy prawdziwej realności człowieka, co sprawia, że zaczynamy wymyślać o nim dowolne poglądy. Myślenie (cogito) nie jest bowiem poznaniem. Nasze myślenie o człowieku nie będzie ani poznaniem jego realności, ani rozumieniem, kim jest człowiek. Myślenie stwarza dowolne możliwości pojmowania człowieka, co stanowi domenę wszelkiej ideologii.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /7

14 Zrozumienie osobowej sytuacji człowieka dopełnia jeszcze nadzieja (przeżywanie nadziei). Przeżywanie nadziei otwiera przed nami przyszłość życia. Nadzieja nie zatrzymuje się bowiem na realności danej chwili , lecz sprawia, że spodziewamy się zawsze czegoś lepszego. Ludzkie życie jest realnością dynamiczną i ciągle się rozwija. Właśnie nadzieja pozwala nam zadbać o to nasze przyszłe życie, ponieważ popycha nas do przeżywania piękna życia. Nasze osobowe życie powinno się pięknie rozwijać. Rozwojem życia jest jego płodność. Właśnie w płodności objawia się piękno życia. 

15 Po tym, co omówiliśmy do tej pory, pojawia się pytanie, czym jest moralność człowieka i skąd się bierze? Otóż moralność stanowi afirmujące odniesienie (się) do osobowej realności, czyli osobowego charakteru, człowieka. To, że człowiek jest osobą, wyróżnia go z całego otaczającego go świata. Ten osobowy wymiar realności stanowi szczególną rangę ludzkiego bytu, czego nie spotykamy w ziemskim świecie. Ten osobowy charakter człowieka wskazuje, że należy mu się szczególna ocena i wyjątkowe podejście skierowane ku osobowemu rozwojowi człowieka.

16 Jak doskonale wiemy, jest to związane z wychowaniem człowieka. Jak więc przebiega osobowe wychowanie człowieka? Musimy sobie zdawać sprawę, że wychowanie, a wychowanie moralne w szczególności, nie polega na przekazywaniu jakiegoś zakresu informacji i wiedzy. Wychowanie nie jest kształceniem człowieka. Wychowanie jest trwałym procesem trwającym codziennie, procesem obcowania z dojrzałymi osobami. Będzie to wspólne przebywanie i wspólne działanie, czyli współdziałania w sprawach zwykłych i niezwykłych. Będzie to współobecność i otaczanie się mądrością i miłością, otaczanie się uczuciami radości i nadziei. Będzie to wreszcie umiejętne korzystanie z dorobku osobowościowego dojrzałych osób. Widzimy od razu, że tylko obcowanie we wspólnocie rodzinnej pozwala nam (jako dzieciom) przeżywać swoje życie w sposób osobowy. Polega to na stałej i stale potwierdzanej trosce i łączności osobowej, co wyraża się w pełnej i bezinteresownej akceptacji  i afirmacji osoby. Na tym właśnie polega moralność, która dotyczy naszego osobowego odniesienia do innych osób ludzkich. Wychowanie moralne dokonuje się zatem w rodzinie i tylko w rodzinie.

Słownik personalistyczny na dziś (2023) /8

17 Musimy więc odróżnić moralność od etyki, która jest ludzką wiedzą dotyczącą naszego działania (władz duszy, zasad i sposobów działania). Moralność nie jest również wiedzą prawniczą, chociaż znajdowała na ogół swój ekwiwalent i przekład właśnie w kodeksach prawnych. Prawo zawsze (od czasów rzymskich) trzymało się zasady sprawiedliwości (oddać każdemu to, co się mu należy). Natomiast moralność kieruje się troską i miłością, oddając kochanej osobie bezinteresowne dary (poświęcenie a nawet życie).

18 Dlatego moralne wychowanie może się dokonywać w osobowej wspólnocie, czyli przede wszystkim w kochającej rodzinie. Szkoła lub inne instytucje mogą nas nauczyć wiedzy etycznej albo sposobów postępowania objętych przepisami prawnymi, co jest oczywiście potrzebne dla sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, ale nie stanowi wychowania moralnego. 

19 Człowiek musi mieć świadomość, że jest osobą. Powinien zdawać sobie sprawę, co to dla niego oznacza i co to wyznacza dla jego działania. Człowiek nie może działać w zupełnie dowolny sposób. Jego działanie powinno być podporządkowane podmiotowym zasadom realności. Bo to realność i to realność egzystencjalna wyznacza i określa nasze działania istotowe (działania naturalne, czyli zgodne z naturą duchowo-cielesną). 

Skoro człowiek jest najpierw osobą, to powinien zadbać, żeby jego działania były osobowe. Tutaj chodzi przede wszystkim o nasze osobiste odniesienie do innych osób-ludzi i o nasze działania wobec nich. Jeżeli stracimy perspektywę życia i działania osobowego, to pozostaje nam perspektywa zmagania się z trudnościami życia codziennego i walka o przetrwanie. Taka perspektywa nie daje człowiekowi żadnej nadziei, czyniąc jego życie beznadziejnym, bo nie będzie sensu poświęcać się dla kogoś innego. Będziemy wtedy skazani na wykorzystywanie innych dla własnego interesu. Tak się dzieje w dzisiejszym świecie, skoro zupełnie zapomnieliśmy o osobowej podmiotowości człowieka, bo to nie służy finansowemu rozwojowi państwa i społeczeństwa. Dlatego rządzą nami interesy finansowe albo ideologiczne, a nie prawdziwa realność. Dziś handluje się możliwościami zysku a nie realną produkcją. Dopiero wojna może to zmienić.