Jak możemy poznać osobę człowieka?

Jak możemy poznać osobę człowieka? Nauka przyrodnicza ogląda człowieka z zewnątrz i opisuje fakt i zjawiska z jego życia. Z kolei literatura (i może szerzej humanistyka) próbuje zajrzeć w głąb człowieka i opisać jego przeżycia i myśli (intencje świadomościowe). Dlatego nauka tworzy jedynie jakiś obraz zjawiskowy człowieka, zaś literatura tworzy obraz psychologiczny człowieka. Jednak ani na poziomie zjawiskowej cielesności, ani na poziomie psychologicznej świadomości nie znajdziemy ludzkiej osoby. 

Gdzie zatem mieszka osoba człowieka? Jak możemy do niej dotrzeć? A może w odkryciu ludzkiej osoby pomocna okaże się sztuka? Ale i tam nie znajdujemy samej osoby człowieka. Okazuje się, że odnalezienie i poznanie osoby nie jest wcale takie łatwe. Jeśli nawet większość z nas przyzna, że człowiek jest osobą, to i tak nie wiemy, czym ona jest. Dlatego, że osoby nie da się ani zobaczyć, ani pomyśleć. No to co możemy zrobić ze swoją osobą? Odpowiedź wydaje się prosta. Musimy nauczyć się kochać osobę, a wówczas doświadczymy, kim jest osoba.

Dlatego do poznania osoby konieczne jest doświadczenie wewnętrzne. Ale to nie może być myślenie o sobie samym, ani przeżywanie własnych myśli, ponieważ myślenie ujawnia jedynie naszą świadomość. Świadomość nie jest osobą! Musimy wyjść poza doświadczenie własnej świadomości. Wewnętrzne doświadczenie osoby polega na otwarciu się na osobową aktywność. Jest to doświadczenie kontemplacji i sumienia (a także upodobanie piękna). Osoba przemawia do nas w aktach kontemplacji i sumienia. Używając języka św. Augustyna możemy powiedzieć, że osoba oświeca nasze naturalne władze i zdolności. Przekazuje nam aktywną moc, która wywołuje i sprawia we władzach duchowych realne dyspozycje i sprawności, jakby dając władzom do ręki odpowiednie zasady działania. Akt kontemplacji sprawia w naszym umyśle pojawienie się słowa prawdy, które stanowi zasadę poznania umysłowego (intelligere). Akt sumienia obdarza naszą wolę czynem dobra (czyli miłością), który stanowi zasadę chcenia i działania człowieka. Natomiast akt upodobania kształtuje w naszej uczuciowości przeżywanie piękna, co staje się zasadą naszego życia (pięknego przeżywania życia). Dlatego mówimy, że życie jest piękne.

To oświecenie, jakie zdobywa nasza dusza (władze duchowe) w postaci słowa prawdy, czynu dobra i przeżycia piękna, jest już trwałym efektem oddziaływania aktywności osoby (czyli aktów podmiotowości istnienia, jaką jest nasza osoba). Dlatego należy uznać, że osobę poznajemy i doświadczamy poprzez skutki obecne w naszej duszy. Poznajemy osobę dzięki słowu prawdy (czyli dzięki wierze), dzięki czynowi dobra (dzięki miłości) oraz dzięki przeżyciu piękna (dzięki nadziei). Inaczej mówiąc poznajemy osobę w wierze, nadziei i miłości. W ten sposób poznajemy zarówno osobę człowieka jak i Boga.